Lületaşı Nedir, Özellikleri, Faydaları

Eskişehir taşı olarak da bilinen Lületaşı Meerschaum, Sepiolite gibi farklı isimlerle de bilinmektedir. Sepiolite olarak isimlendirilmesinin sebebi içeriğindeki sepiyolittir. Silisyum ve magnezyum esaslı kaya parçalarının içinde magmatik hareketler sonucu oluşur. Yumuşak yapısı dolayısıyla sanat eserlerinde kullanılması yaygındır.

Lületaşı tamamen insan gücü ile yerin 300 m kadar derinliklerinden çıkarılmaktadır. Yunanistan, Çek Cumhuriyeti Morovya bölgesi, İspanya, İspanya, Fransa, Fas ve Amerika Birleşik Devletleri’nde çıkarılmaktadır. Ülkemizde ise en çok bulunduğu yer Eskişehir ilidir.

Lületaşı Nedir

Lületaşı ilk olarak 1847 yılında Alman minerolog Gloker tarafından keşfedilmiştir. Ülkemizde de ilk olarak 1950 yılında Osman Denizköpüğü tarafından işlenmeye başlanmıştır. Yaklaşık olarak 300 çırak yetiştirerek Lületaşı’nı Türkiye’ye ve dünyaya tanıtmayı başaran Osman Denizköpüğü ülkemizin yetiştirdiği ender sanatçılardandır.

Bazı arkeolojik kazılar yaklaşık 5000 yıllık bir geçmişe sahip olduğunu ortaya koymuştur. Ülkemizde ise 2000 yıldır kullanıldığı tahmin edilmektedir. Alpu ilçesinde yapılan bazı kazılarda 1700’lü yıllara ait objeler bulunduğu bilinmektedir. İlk bulunduğu dönem tam olarak bilinmese de keşfedilmesine bir köstebeğin sebep olduğu yönünde rivayetler vardır. Hikâye Eskişehir’in Karatepe köyünde bir çoban ve köstebek ile yaşanıyor. Çoban azığını çıkarmış yemeye hazırlanırken köstebeğin toprağın altından çıkmaya çalıştığını görmüştür. Köstebek çıkarken beyaz bir taşı çıkarmaktadır. Çoban o beyaz taşı alarak yontmaya başlayınca taştan gelen “ah insanoğlu bana kıymasaydın keşke” feryadı gelir. Çoban korkup taşı yere atınca taş bir andan güzel bir kıza dönüşür. Sonra ufalanıp tekrar deliğe girer ve kaybolur. Arkasından çoban da aynı deliğe girer ve o da kaybolur. Köylüler tarafından yerin yedi kat altındaki bir kuyuda boğulmuş olarak bulunan çobanın elinde lületaşı parçaları bulunur. O gün bugündür anlatılan bu hikayede lületaşı çobanın genç kıza aşkı olarak tarif edilir ve nesillerdir anlatılır.

Lületaşı Taşı Özellikleri

Endüstriyel bir hammadde olan magnezyum ve silisyum esaslı kaya parçalarının, çeşitli derinliklerdeki başkalaşım kayaları içinde hidrotermal tepkimelerle hidratlaşması sonucu oluşur. Doğal magnezyum silikat olan manyezit oluşumu ile bağlantılıdır. Manyezitin saflığı lületaşının kalitesini belirleyen bir parametredir. Bilimsel olarak adı ise sepiyolittir. Sepiyolit kayaçları 2 farklı çeşitte bulunmaktadır. Bunlardan birincisi Eskişehir ve Konya-Yunak civarında bulunan Lületaşı meerschaum, diğeri ise endüstriyel sepiyolit olan türüdür. Çoğunlukla Ankara-Polatlı güneyi, Eskişehir-Sivrihisar güneyi ve Eskişehir- Mihalıççık batı alanında rastlanılmaktadır.

Kuyular kazılarak çıkartılan Lületaşı hayli emek verilerek yeryüzüne ulaşır. Toprak zeminden kayaca ulaşıncaya kadar dikey olarak kazı işlemi yapılır. Kayaç zemine ulaşıldıktan sonra ise yatay olarak ilerlenerek lületaşına ulaşılır ve yeryüzüne çıkartılır. Yapısı dolayısıyla yer altında ıslak halde bulunan Lületaşı bünyesindeki nemin sayesinde işlenmesi ve form alması kolaylaşır. Taş kuruduktan sonra hem direnç kazanır hem hafifler.

Büyüklüklerine göre 7 farklı çeşidi vardır. Her cins de gözenek yapısı, damarları, renk ve ağırlık gibi madeni özelliklerine göre 12 ayrı grupta sınıflandırılır.  En yüksek kalite 12 en düşük kalite olacak şekilde sıralanmıştır.

İnce taneli bir yapıya sahip, kile benzeyen bir yapıdadır. Beyaz, krem ve beyazın tonlarında renk skalasına sahiptir. Kuru halde iken suda yüzer ve nemlendiğinde ise kayganlaşır.  Gözenekli yapısı minerale doğal olarak nem sağlar. İçeriğindeki kristaller düzensiz olarak yerleşmiştir. Tozlaşma yapmaz ve kolay işlenebilir bir forma sahiptir.

Lületaşı Taşı Faydaları

• Tiroid bezlerinin düzenli ve sağlıklı çalışmasını sağlar.
• Hafızayı kuvvetlendirir, zihni berraklaştırır ve etkili düşünmeyi sağlar,
• Alzheimer, demans gibi zihinsel hastalıkları engeller,
• Cildi güzelleştirir, besler, sağlıklı kılar,
• Kolesterolü düşürmede etkin rol oynar,
• Vücudu ağır ve zehirli metallerden korur,
• Bağışıklık sisteminin güçlenmesinde ve sağlıklı çalışmasında önemli bir paya sahiptir.
• Kireçlenmeyi önler,
• Romatizmal rahatsızlıkların tedavisinde çok faydalıdır,
• Damar tıkanıklığını önler,
• Hücrelerin yapısını korur ve güçlendirir.

Lületaşı Taşı Çıkarıldığı Yerler

Dünyadaki Lületaşı rezervinin % 70’i Türkiye’dedir ve bu haliyle lületaşında ülkemiz tekel konumundadır. Eskişehir’den sonra dünyadaki en büyük rezerv Kenya’dadır. En kaliteli lületaşı ise sadece Eskişehir’de çıkarılmaktadır. Eskişehir’in batı, kuzeydoğu ve güneydoğu bölgelerinde yaygın olarak lületaşı rezervleri bulunmaktadır. Derinlik ise 50-300 metre arasında değişmektedir. Bazı kaynaklar yeraltı suyunun altında oluşmuştur.

Eskişehir merkeze ve bazı ilçelerine bağlı, Karatepe, Sepetçi, Nemli, Margı, Gökçeoğlu, Türkmentokat, Karaçay, Yenişehir, Kepeztepe, Karahöyük, Kümbet, Kayı ve Söğütçük köyleri ve çevresindeki yaygın maden yataklarından çıkarılmaktadır. Sivrihisar ilçesi ve çevresinde, Ankara Polatlı’ya bağlı Oğlakçı, Türktaciri ve Kurtşeyh köylerinde lületaşı rezervleri tespit edilmiştir. Ayrıca buralarda benzer kimyasal özellik taşıyan Alpagut taşı kil minerali) yatakları da tespit edilmiştir. Dünyada ise Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, İngiltere, Belçika, Hollanda, İsveç, Norveç, Fransa ve İsviçre gibi ülkelerde çıkarılmaktadır. Avrupa pazarı ise yaklaşık bir milyon ton civarındadır.

Lületaşı Taşı Kullanım Alanları

Lületaşı bugün itibariyle esas olarak süs eşyası ve pipo yapımında kullanılmaktadır. Isıya dayanıklı olması, kolay işlene bilirliği ve yapısındaki gözenekler dolayısıyla nikotini emmesinden ötürü pipo ve sigara ağızlığı yapımında özellikle tercih edilmektedir. Ayrıca iyi bir filtre, yalıtım ve dolgu malzemesi olmasından dolayı birçok sanayi dalında kullanım alanı mevcuttur.

Bunların yanı sıra lületaşı sanatsal faaliyetlerde kullanılarak çok sayıda sanat eserinin oluşmasını sağlamıştır. Yüksek kalitedeki büyük ebatlarda bulunan lületaşı oyma sanatıyla eşsiz sanat eserlerine dönüşmektedir. Daha küçük boyutlu taşlar ise, teşbih, iğne, broş, kolye ve bilezik yapımında sayısız takılara dönüşmüştür. Lületaşları önceden çıkartılıp ihraç ediliyordu ve Avrupa’da işleniyordu. Ancak günümüzde yetişen ustalar sayesinde işlemeciliği de ülkemizde yapılmaktadır. Tüm bu özelliklerinden dolayı ülke ekonomisine ciddi katkı sağlayan lületaşı çıkarıldığı bölgelerdeki yöre halkı, işçi, sanatkar ve esnaflarında gelir kapısı olmuş durumdadır.